Өңірдің жұртшылығымен ҚР Энергетика министрлігінің өкілдері мен "Қазақстан атом электр станциялары" ЖШС, Ұлттық ядролық орталық және ядролық физика институтының ғалымдары кездесті.
Ел президенті Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің сайлауалды тұғырнамасында елдегі барлық маңызды стратегиялық мәселелер бойынша шешімдер референдумдар арқылы қабылданатынына уәде берді. Сондықтан атом электр станциясын салу немесе салудан бас тарту мәселесі осы жылдың күзінде жалпыұлттық референдумға шығарылады. Қазақстанда АЭС салу мәселесін талқылау мақсатында Батыс Қазақстан облысында атом саласының сарапшылары қатысқан жария талқылаулар өткізілді.
Іс-шара облыстық және қалалық мәслихаттардың депутаттарын, жергілікті атқарушы органдар мен қоғамдық кеңестердің, экологиялық ұйымдардың өкілдерін, энергетика саласындағы жетекші сарапшыларды, ғалымдар мен облыс орталығының белсенді тұрғындарын жинады, олар сарапшылармен қолданылатын технологиялардың қауіпсіздігі бойынша да, атом электр станциясы құрылысының әлеуметтік-экономикалық аспектілері бойынша да өздерін қызықтырған мәселелерді талқылады және өз ойларын білдірді. Кездесуді облыстың қоғамдық кеңесі ұйымдастырды, сарапшылар ретінде ҚР Энергетика министрлігі Атом энергетикасы және өнеркәсіп департаменті директорының орынбасары Гүлмира Мурсалова, "Қазақстан атом электр станциялары" ЖШС Бас директоры Тимур Жантикин, ҚР "Ұлттық ядролық орталығы" РМК Атом энергиясы институтының директоры Ерболат Қоянбаев және ҚР Ядролық физика институтының жетекші ғылыми қызметкері Данияр Жансейітов шақырылды.
Спикерлер сөз сөйлеу барысында Қазақстанда атом энергетикасын дамытудың жоспарларын, сондай-ақ АЭС құрылысының қауіпсіздігі, экологиялық таза және экономикалық тиімділігі мәселелерін ұсынды. Гүлмира Мурсалова елдегі экологиялық жағдай және газдар шығарындылары, радиациялық айырмашылық және атом электр станцияларын пайдалану кезіндегі химиялық заттармен ластану, Қазақстанда жаңартылатын энергия көздері жұмыс істейтіні туралы айтып берді. Елдегі энергия тұтынудың жыл сайынғы өсуі үш пайызды құрайды. Қазақстанда электр станцияларының 70%-ы әлдеқашан ескірген. Олардың қызмет ету мерзімі қысқа, 15 жылдан аспайды, ал атом электр станциясы 60 жыл немесе одан да көп жұмыс істей алады.
"2035 жылға дейін Үкімет 26,5 ГВт жаңа генерацияны енгізуді көздеп отыр, газ, көмір, күн және жел энергиясымен жұмыс істейтін жаңа электр станциялары, су электр станциялары салынады, сондай-ақ қолданыстағы электр станциялары жаңғыртылады. АЭС-тің болжамды үлесі станциялардың жалпы санының небәрі тоғыз пайызын құрайды. Бүгінде Қазақстанда жасыл энергетиканың 148 нысаны – жел, күн және су электр станциялары жұмыс істейді, бірақ өндірілген электр энергиясының жалпы көлемінде олардың үлесі өте аз – тек алты пайыз", – деді Гүлмира Мурсалова.
Әлемде жалпы белгіленген қуаты 374 641 МВт болатын 416 реактор жұмыс істейді. АҚШ-та (94), Қытайда (56), Францияда (56), Ресейде (36), Оңтүстік Кореяда (26), Үндістанда (20), Канадада (19) ең көп жұмыс істейтін атом реакторлары. Сондай-ақ, бірқатар елдерде жалпы қуаты 61 637 МВт болатын тағы 59 жаңа реактор салынуда, оның тек Қытайда - 25 реактор. Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің мәліметінше, 2050 жылға қарай барлық елдердің атом электр станцияларынан электр энергиясын өндірудің екі есеге, 792 ГВт-қа дейін өсуі болжанып отыр. Ғалымдар атап өткендей, Қазақстан әлемдік өндірістің 40% құрайтын уран өндіру бойынша әлемде бірінші орында, уран қоры бойынша әлемде екінші орында (әлемдік қорлардың 14% - ы). Естеріңізге сала кетейік, Атом энергиясының барлық құпиясы атом электр станциялары үшін негізгі отын көзі болып табылатын уранда жатыр.
"Уранның аз мөлшері көп энергия өндіре алады. Бұл ядролық отынды ұзақ мерзімді уақытта үнемді етеді. Атом электр станцияларының екі негізгі артықшылығы бар: олар тұрақты түрде электр энергиясын өндіреді (ауа – райына қарамастан) және төмен көміртекті энергия көзі болып табылады, өйткені электр энергиясын өндіруде газдар тікелей шығарылмайды", - деп түсіндірді Тимур Жантикин.
2013 жылы Қазақстанда алғашқы атом электр станциясын салу жобасын дайындау үшін құрылған "Қазақстан атом электр станциялары" ЖШС маркетингтік зерттеулер жүргізіп, атом электр станциясын салудың техникалық-экономикалық негіздемесін жасады. Ғалымдар атом электр станциясын орналастырудың екі ауданын зерттеді: Абай облысының Курчатов қаласының ауданы және Алматы облысының Үлкен ауылы. 2019 жылы "Қазақстан атом электр станциялары" ЖШС әлемдегі жетекші атом реакторларын жеткізушілердің 13 ұсынысынан төрт жобаны – Корея, Қытай, Франция және Ресейді таңдады. 2022 жылы олар бойынша ұсынымдары негізінде міндеттемелер тізбесі әзірленді. Осы төрт жеткізушінің ішінен біреуі таңдалады. Мамандар атом электр станциясының құрылысы ел дамуында мультипликативті әсер ететініне сенімді. АЭС құрылысы үшін қарастырылатын технологиялар -3 немесе +3 буынды реакторлар-қауіпсіздіктің барлық талаптарына жауап береді және экономикалық көрсеткіштері жақсарады.
Ғалымдар, экологиялық және басқа да қоғамдық ұйымдардың өкілдері сөз сөйлегеннен кейін жергілікті тұрғындар АЭС салу туралы өз пікірлерімен бөлісті және спикерлермен оның қоршаған ортаға әсері мәселелерін талқылады. Кейбір қатысушылар пайдаланылған ядролық отынды көму және кәдеге жарату, АЭС салу және қызмет көрсету үшін мамандандырылған кадрлардың болуы, жеткізушіні іріктеу рәсімдерінің ашықтығын қамтамасыз ету және осындай ауқымды жобаны іске асыруға байланысты басқа да әлеуметтік-экономикалық аспектілер мәселелеріне қызығушылық танытты.
"Халық атом электр станцияларының қауіптілігі туралы айтады, бірақ басқа елдердің тәжірибесі көрсеткендей, қазіргі атом электр станциялары баламалы энергия көздеріне қарағанда әлдеқайда тиімді және берік. Әлемнің көптеген елдерінде атом энергиясы белсенді қолданылады. Мысалы, Францияда барлық электр энергиясының 72% атом электр станциялары өндіреді. Жер сілкінісі жиі болатын Жапонияда электр энергиясының 40% атом электр станциялары өндіреді. АҚШ-та жыл сайын бірнеше жаңа энергия блоктары пайдалануға беріледі. Қазақстанда атом электр станциясын салу шұғыл қажеттілікке айналуда, еліміздің тиімді дамуында атом энергиясын пайдалану уақыты келді", - деп атап өтті зейнеткер, бұрынғы эколог Орынбасар Тоғжанов.
Кездесуге қатысушылар елімізде атом электр станциясының құрылысы туралы өз пікірлерін белсенді түрде айтып, спикерлермен дауласып, тақырып бойынша нақтылайтын сұрақтар қойды. Қоғамдық кеңестің мүшесі Алтынай Есқалиева бұрын елімізде атом электр станциясын салудың қарсыласы болғанын, бірақ уақыт өте келе оны салу қажеттілігін түсінгенін, өйткені жоғары технологиялар елде апатты түрде жетіспейтін көп энергияны қажет ететінін атап өтті.
