Серік Ақсұңқарұлының жазбаларынан

Мен комсомолдық билетті 60-жылдары Жақан Қошановтың қолынан алып едім. Ол кезде бұл кісі Ақтоғай аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы. Өлеңдерім аудандық «Қызыл ту», облыстық «Социалистік Қарағанды» (кейінде – «Орталық Қазақстан»), ара-тұра республикалық «Лениншіл жас» газеттерінде жариялана бастаған… Қызыларайдың нөмірі екінші орта мектебінде 7-8-сыныпта оқып жүрген кезім-ау деймін. Мұртым енді тебіндеген шақ. Қошанов бюрода «Твардовскийді оқыдың ба?» – деп сұрады. «Оқыдым…» – дедім. Бұл ақынның аты-жөні онда Совет Одағына, шет елдерге де мәшһұр еді ғой. «Бір қиырдан – бір қиыр» атты поэмасы Лениндік сыйлық алып, дүниені дүбірлетіп тұрған уақыт. Қазақшаға да тәржімаланған. «Қандай ақын?» – деді бірінші. «Жақсы…» – дей салдым. Қазақшасын шолып шыққам – ұнамаған… Аудармасы нашарлау болса керек. «Евтушенко мен Вознесенскийді оқыдың ба?» – деді ол. «Жоқ…» – дедім мен күмілжіп. Ол кезде Евтушенко да, Вознесенский де қазақшаға, мүлде, тәржімаланбаған-ды. «Комсомолға өте алмай қалам-ау, осы?!» – деп уайымдай бастадым… «Қайтсең де, тауып алып – оқы!» – деді хатшы – Әлем әдебиетімен сусындамай, ақын бола алмайсың!». Орысша білмейтін мені аяп кетті-ау деймін, жұмсарып сала берді.
Хрущевтің «жылымығынан» кейін орыс поэзиясына төңкеріс жасаған осы арқалы ақындарды совет өкіметі аса жақтыра қоймаған екен. Аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы соның бәрін біле тұра, менің бетімді басқа бір арнаға бұрып, тақпақ пен поэзияның ара-жігін ажыратып ал деген екен ғой. Сұңғыла екен ғой – сол ағам! Менің шығармашылық ізденістерім сол күннен бастап, 180 градусқа өзгеріп сала бастады. Ойланып қалдым. Іздену керек екенін аңғардым. Кітаптан-кітап ақтаруға көштім. Алдымнан Пушкин мен Рембо, Хикмет пен Неруда, Файз Ахмад Файз бен Муин Бсисулер шыға келді! Аң-таң қалдым…
Сол өткен ғасырдың 60-жылдары Кремльде совет әдебиеті мен өнерінің ең таңдаулы өкілдері бас қосады. Төрде – Н.С.Хрущев бастаған Политбюро, төменде – творчество адамдары.
Хрущев Вознесенскийді мінбеге шақырып алып, біраз сілкілейді. Осы жиыннан соң совет әдебиеті ақсақалдарының бірі Һәм бірегейі Илья Эренбург жас ақынның рухының мықтылығына аң-таң қалып: «Мына сұмдыққа қалай шыдадың, бауырым?! Сенің орныңда кім тұрса да жүрек талмасына ұшырар ма еді, қайтер еді?!. Сол жерде қасқайып тұрмай-ақ, аяушылық ет деп, аяғына жығыла кетсең де, біз сені кешірер едік қой!» – деген екен.
…Осы кезеңде бір журналист ұлынан жарты жылдай хабар-ошар ала алмай жүрген ақынның шешесіне телефон соғады: « – Сіздің балаңыз өзін-өзі өлтірді дейді ел? – Рас па?!»
Ақынның анасы телефон-мелефонымен жерге құлап түседі!
Вознесенскийдің трибунада абдырап, Хрущевтің оған жұдырығын түйе қарап тұрған суреттері ақынның қайта құру кезеңінде шыққан «Аксиома – самоиска» атты (Мәскеу. СП «ИКПА») кітабында жарық көрді. Не деген ұқыпты, зерделі халық еді орыс жұрты! Қазақстан Жазушылары одағының пленумында Желтоқсан оқиғасының тігісін жатқызуға келген Колбиннің көзін шұқып сөйлейтін біздің Жұбан Молдағалиевтің сол тарихи сәттегі кескін-келбеті сақталған ба? Қайдағы… Вознесенский мен Хрущевтің арасындағы теке-тірес тоталитарлық жүйенің тасы өрге домалап тұрған тұста өткен. Жұбан мен Колбиннің жекпе-жегі демократия дейтін шарана дүниеге келген қайта құрудың кезіндегі жағдай. Екеуінің арасы жер мен көктей. Тап бір орыс пен қазақтың арасындай – алшақ! Сурет демекші, Алатаудың биігінен асып, Алаштың ақиығы атанған Мұқағали Мақатаевтың айбарлы үні эфирімізден естіле ме? Асқақ бейнесі теледидарыңыз бен киномыздан көріне ме? Қазақ радиосының алтын қорында сақталған бір поэмасынан басқа не қалды екен? Оның өзі «Большевиктер» поэмасы көрінеді…
Империяның аты – империя; А.Вознесенскийлермен замандас болған біз де, міне, жетпіске беттеп келеміз. Өмір есіктен төрге шыққандай-ақ болды. Әлі есіме… Жарасқанның Муин Бсисуды тәржімалап жүрген кезі. 1970- жылдардың ортасы-ау деймін. «Аққу» кафесінде Муин Бсисудың өлеңдерін оқып, марқұм біраз шалқыды. «Шіркін-ай! – деді Жарасқан тебіреніп, – өлеңді арабша жазғанымда, Муин Бсисуден артық болмасам, кем болмас едім ғой?! Әттең, қазақша жаздым…»
Империяның ақыны болмай, бодан елдің ақыны болдым деген өкініші… Керемет ақын еді! Өзінің айтайын дегенін араб ақынының аузына сала салды ол… Жарасқанның орысшадан тәржімалағаны – Муин Бсисудың арабшасынан артық болмаса, кем емес еді! Бодан кезімізде бәріміздің де осы Жарасқанның арманымен күніміз өтті! Жер өзіміздікі, ел бөтен еді. Құлдық еттен өтіп, сүйекке жеткен…
Вознесенский 77 жыл жасап, фәниден бақиға кетті. Евтушенко Америкаға кеткен, 80-нің сеңгірінен асып, соның соңынан о да жөнелген… Оларды орыс халқы «Прорабы духа!», «Подвижники наций!» деп, құрмет тұтады!! Қазақ шәйірлері қартайса, тақпақшылдап кетеді…
«Великая Русская Литература – Великая Отечественная Война!» – деп жазды Вознесенский! Оның аузына Тәңірі осындай сөз салған!
Жас күнімде сол ақынның есімін есіме салып, ертеңіме темірқазықтай жол нұсқаған Жақаңның мамандығы орыс тілі мен әдебиетінің мұғалімі екенін мен кейіндеу естідім. Совет шенеуніктері сол кездегі классикалық әдебиет пен өнерді, музыканы бір кісідей терең білетін еді. Бүгінгілерге қарасаң, көңілің құлазып кетеді…