2025 жылы астрономия әлемі тағы бір тосын жаңалықпен дүрлікті. Күн жүйесіне бөтен жұлдыз жүйесінен келген ғарыш нысаны – 3I/ATLAS атты комета табылды. Бұған дейін мұндай ғарыш денесі тек екі рет қана көрінген еді: 2017 жылы – ʻOumuamua, 2019 жылы – Borisov. Енді үшінші «қонақ» жер маңынан өтіп барады.
3I/ATLAS деген не?
Бұл ғарыш денесін алғаш 2025 жылдың шілдесінде Чилидегі ATLAS обсерваториясының телескоптары анықтаған. Сол себепті нысанға C/2025 N1 (ATLAS) атауы берілді. Астрономдар оның қозғалыс траекториясын зерттей келе, бұл дене күн жүйесіне байланбағанын, яғни бір ғ рет қана өтіп кететін аралық (интерстеллар) нысан екенін анықтаған. 3I/ATLAS Күнге ең жақын нүктесіне қазан айында — 210 миллион шақырым қашықтықта жеткен. Бұл шамамен жер мен күннің арақашықтығынан 1,4 есе алысырақ деген сөз.
Ғылыми деректер не дейді?
NASA мен басқа зерттеу орталықтарының мәліметінше:
• Кометаның жылдамдығы секундына 61 км (немесе сағатына 221 000 км) шамасында;
• Ядросының диаметрі шамамен 0,5–5 км аралығында;
• Құрамында көмірқышқыл газы (CO₂) мол, ал су аз – бұл өзге жұлдыз жүйелерінде пайда болған денелерге тән ерекшелік;
• Қазір ол Күннен алыстап бара жатыр, бірақ әлі бірнеше ай бойы бақылауға қолжетімді.
Ғалымдар не дейді? Табиғи комета ма?
Норт-Истерн университетінің астрофизигі Жаклин МакКлири 3I/ATLAS-ты кәдімгі комета деп санайды:
«Мұндай нысандар – басқа жұлдыз жүйелерінен бізге жеткен нағыз хабаршылар. Олар арқылы біз ғаламдағы өз орнымызды түсіне аламыз», – дейді ол.
Оның айтуынша, дененің химиялық құрамы мен сыртқы құрылымы табиғи кометаларға ұқсас, бірақ айырмашылықтары да бар.
Әлде бөгде ғаламшарлықтар ма?
Ал Гарвард университетінің белгілі астрофизигі Ави Лёб басқа ойда. Ол кометаның кей белгілерін «табиғи емес» деп сипаттайды:
«3I/ATLAS-тың кейбір қасиеттері кәдімгі кометаға ұқсамайды. Бұл біз түсінбеген бір жаңа құбылыс болуы мүмкін», – дейді ол.
Дегенмен NASA әзірге оны жасанды деген тұжырымды жоққа шығарып отыр.
Неліктен бұл нысан маңызды?
3I/ATLAS – Күн жүйесінен тыс келген үшінші дене. Мұндай нысандарды зерттеу арқылы ғалымдар басқа жұлдыз жүйелерінің қалай қалыптасатынын, олардың химиялық құрамын және ғарыш кеңістігінің құрылымын түсіне алады.
Сонымен қатар, ол Күн жүйесінің ерекшелігі қандай, біз басқа жүйелерден несімен ерекшеленеміз деген сұрақтарға жауап іздеуге жол ашады.
Зерттеу жалғасуда
Қазір 3I/ATLAS нысанын James Webb, Hubble және Жердегі бірнеше ірі телескоптар бақылап отыр. Келесі айларда жаңа деректер келіп түседі. Астрономдар нысанның нақты өлшемі мен массасын анықтап, оның шығу тегі туралы нақты қорытынды жасауға тырысады.
3I/ATLAS – бізге беймәлім ғарыш түпкірінен жеткен ерекше қонақ. Ол біздің күн жүйесін қысқа ғана уақытқа кесіп өтеді, бірақ қалдырған ізі ғылым үшін ұзақ жылдар бойы зерттелетін тақырыпқа айналмақ. Бұл нысан бізге ғарыштың әлі де қаншалықты жұмбақ екенін және әрбір жаңалықтың ғалам туралы түсінігімізді кеңейтетінін дәлелдеп берді.
